Galicyjskie Gorzkie żale. Stypendium dla Krośnianina

Nauczyciel krośnieńskiego "Szczepanika" i zarazem folklorysta, jeden z pomysłodawców i autorów koncepcji Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej, od wielu lat zajmuje się badaniem i dokumentowaniem tradycji śpiewaczych południowej i południowo-wschodniej Polski.

Bartosz Gałązka Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego otrzymał już po raz trzeci. Tym razem przedmiotem stypendialnych działań badacza stało się pasyjne nabożeństwo Gorzkich żalów zachowane w żywej tradycji.

Pan Bartosz tłumaczy, że gorzkie żale powstały na początku XVIII w. Do tekstów składających się na nabożeństwo dobierano wówczas, barokowym zwyczajem, odpowiednie melodie wywodzące się z chorału gregoriańskiego i barokowych planktów. A ponieważ ludowa recepcja tych melodii była bardzo zróżnicowana (w zależności od regionu, a nawet ośrodka parafialnego), zaowocowało to niezwykłym i unikatowym w skali europejskiej bogactwem wariantów i wersji melodycznych.

- W wielu kościołach Gorzkie żale do dziś śpiewa się zgodnie z wielowiekową, lokalną tradycją, "tak, jak trzeba, z pokolenia na pokolenie za ludźmi" - jak mawiają światli organiści. Śpiewa się inaczej niż zapisano w śpiewnikach, gdzie trafiła wersja melodyczna uproszczona i zredagowana, ujednolicona. A to zadziwiające zróżnicowanie tradycji nie wynika z błędów ustnego przekazu, jak sądzą niektórzy. Przeciwnie: jest ono dowodem na ciągłość i stałość muzycznych archetypów - mówi Bartosz Gałązka.

Podkreśla też, że szczególnie "galicyjskie" Gorzkie żale, dzięki niezakłócanemu przez wieki przekazowi międzypokoleniowemu, przechowały prawdziwe skarby: melodie średniowiecznych hymnów, warianty gregoriańskich tonów psalmowych notowane w dawnych rękopisach i drukowane w najwcześniejszych europejskich kancjonałach, rzewne frazy barokowych planktów, a nawet melodie barokowych dworskich tańców.

Stypendium MKDNiS pozwoliło krośnieńskiemu badaczowi na zintensyfikowanie podjętych wcześniej prac nad dokumentowaniem różnorodności tych śpiewów na naszym terenie. Efektem końcowym projektu stała się m.in. 800-stronicowa publikacja zawierająca zapisy melodii nagranych w ponad 150 miejscowościach wraz z komentarzami.

- Okazało się, że Gorzkie żale stanowią dziś w naszych stronach jeden z najżywszych i najlepiej zachowanych przejawów autentycznej, wartościowej, tradycyjnej kultury muzycznej. Ale tylko tam, gdzie nie próbuje się na siłę zastąpić dawnych melodii nowymi - dodaje Bartosz Gałązka.

W badaniach terenowych stypendystę wsparli badacze związani ze Stowarzyszeniem "Muzyka Dawna w Jarosławiu" oraz jego uczniowie i absolwenci z Zespołu Szkół Ponadpodstawowych nr 1 im. Jana Szczepanika w Krośnie.