Gdzie powinien stanąć pomnik generała Stanisława Maczka?

Z inicjatywą budowy pomnika upamiętniającego generała Stanisława Maczka i żołnierzy kompanii krośnieńskiej z 1918 roku wystąpił dyrektor Zespołu Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących w Krośnie, noszącego od 2023 r. imię Generała Stanisława Maczka.

Na ostatniej sesji Rady Miasta Krosna pojawiły się kontrowersje w sprawie lokalizacji pomnika. Pisaliśmy o tym w tekście https://www.terazkrosno.pl/krosno/23087-kontrowersje-wokol-miejsca-usytuowania-pomnika-generala-maczka

W związku z tym ogłoszone zostały konsultacje, w trakcie których można wybrać trzy zaproponowane miejsca:
- przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Kolejowej - przy Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza
- przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Kolejowej - przy parkingu zlokalizowanym naprzeciw starego cmentarza
- teren zielony przy Zespole Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących im. Generała Stanisława Maczka
Można też wskazać własną propozycję.
Pomnik posadowiony ma być na podstawie o wymiarach ok. 2 x 2 m, a jego wysokość całkowita wraz z podstawą to ok. 3 m.

Pomysł na powstanie pomnika generała Stanisława Maczka w Krośnie zrodził się końcem grudnia 2023 roku, po uzyskaniu pozytywnej odpowiedzi Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na prośbę o współorganizację uroczystości obchodów 30 rocznicy śmierci generała Stanisława Maczka. Odbędą się one 11 grudnia 2024 roku w Krośnie.

- W tym samym czasie, w wyniku rozmów z Instytutem Pamięci Narodowej, powstała możliwość budowy pomnika bądź obelisku w naszym mieście upamiętniającego generała Stanisława Maczka i żołnierzy kompani krośnieńskiej z 1918 roku, przy wsparciu tejże instytucji. Wymogiem koniecznym do podjęcia działań jest jednak ustalenie miejsca usytuowania pomnika i podjęcie w tym zakresie uchwały Rady Miasta Krosna. Rok 2024 jest rokiem rocznicowym: 30 rocznicy śmierci generała oraz 80 rocznicy walk I Dywizji Pancernej i rocznicy wyzwalania miast na szlaku bojowym tej dywizji - mówi Marek Kubit, dyrektor Zespołu Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących w Krośnie.

W wyniku przeprowadzonych rozmów, między innymi z profesorem dr. hab. Mariuszem Wołosem, Kanclerzem PANS w Krośnie Franciszkiem Tereszkiewiczem oraz autorami publikacji na temat kompanii krośnieńskiej i artystami rzeźbiarzami, uznano, że najlepszym rozwiązaniem upamiętniającym postać tego niezwykłego żołnierza, który swoją karierę wojskową rozpoczynał właśnie w Krośnie w 1918 roku, jest skwer przy RCKP. Wymóg znalezienia miejsca godnego i reprezentacyjnego postawił także Instytut Pamięci Narodowej.

Dyrektor Marek Kubit tłumaczy, że to właśnie w pobliżu tego miejsca, 14 listopada 1918 roku w budynku, w którym mieści się obecnie siedziba PTTK od ulicy Józefa Czuchry, na spotkanie z podpułkownikiem Józefem Swobodą przybył Stanisław Maczek i otrzymał dowództwo kompani krośnieńskiej.

- W tym miejscu wstąpił do Wojska Polskiego jeden z największych polskich dowódców, uhonorowany nie tylko w Polsce, ale i w Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Holandii. To właśnie w pobliżu tego miejsca zgłaszali się ochotnicy z Krosna i okolic do tworzonej przez ppłk. Swobodę kompanii. W tym budynku mieściło się Biuro Werbunkowe w czasie walk o niepodległość w latach 1918-1920, gdzie zwerbowano około 450 ochotników do obrony Ojczyzny - mówi Marek Kubit.

Zdaniem inicjatorów, powstanie pomnika podnosiłoby pozytywny wizerunek miasta poprzez propagowanie chlubnej historii Krosna, doceniania zaszczytnych cech przodków: poświęcenia dla ojczyzny, odwagi, rycerskości i honoru.
Takim wartościom hołdował generał Maczek i takimi wartościami żyli jego żołnierze.

- "…moi chłopcy z Krosna, Haczowa, Odrzykonia… . Jak łatwo to było dowodzić wami, kochani moi chłopcy …, jak łatwo mieć sukcesy. Wy z Krosna, Odrzykonia, Haczowa…" - pisał o nich w swojej książce "Od podwody do czołga" wydanej w Edynburgu w 1961 r.

Według historyków, żaden z dowódców II Wojny Światowej, w armiach po oby stronach, nie miał takiego szlaku bojowego, nie miał tylu zwycięstw co generał Stanisław Maczek. Był niepokonanym dowódcą z 1939 roku, obrońcą Francji w 1940 roku i wyzwolicielem Europy zachodniej w latach 1944-1945.

8 marca br., odbyło się spotkanie w PANS z udziałem między innymi przedstawiciela Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych pułkownika A. Frączka. Po wizji lokalnej przedstawił pozytywną opinię co do lokalizacji pomnika bezpośrednio przy RCKP, nie widząc problemów w przeprowadzaniu uroczystości z asystą wojskową w tym miejscu.

Dr hab. Piotr Łopatkiewicz, historyk sztuki, profesor Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie zaznacza, że każdy pomnik swoją obecnością dodaje przestrzeni istotnego charakteru symbolicznego, nierzadko stając się katalizatorem emocji i działań mieszkańców miasta. Jego zdaniem, propozycja lokalizacji pomnika na skwerze przy RCKP oprócz tego, że znajduje uzasadnienie historyczne, to także zasługuje na uwagę ze względu próbę racjonalnego wkomponowania pomnika w urbanistyczne założenie tej części miasta i współczesne wymogi zagospodarowywania tkanki miejskiej.

- Miejsce to jest bardzo dobrze wyeksponowane, widoczne zarówno dla tych, którzy idą lub jadą ulicą Kolejową, jak i dla podążających ulicą Krakowską. Lokalizacja ta to z architektonicznego i urbanistycznego punktu widzenia tzw. punkt formalnie ważny. Bliskie sąsiedztwo Starego Cmentarza, którego granicę wyznacza ściana starodrzewia cmentarnego i położona naprzeciwko cmentarza, po drugiej strony ulicy Krakowskiej, monumentalna bryła Regionalnego Centrum Kultur Pogranicza, tworzy w przestrzeni tej części miasta naturalne wnętrze architektoniczne, predystynowane do umiejscowienia stonowanego w swej skali pomnika historycznej postaci, której losy - wprawdzie na krótko - ale wystarczająco silnie złączyły się z Krosnem. Tak zlokalizowany pomnik może stać się ważnym akcentem przestrzeni miejskiej i stanowić ważny element większej całości urbanistycznej - tłumaczy dr hab. Piotr Łopatkiewicz.

Walorów nie posiada i to nawet w najmniejszym stopniu rozległy wprawdzie plac parkingowy położony po drugiej stronie ulicy Kolejowej. Lokalizacja ta pozbawiono jest również - jakże istotnego - kontekstu historycznego, czyli bezpośredniego sąsiedztwa z historycznym budynkiem, w którym przez krótki okres czasu przebywał i pracował Stanisław Maczek.

Marek Kubit dodaje, że na terenie parkingu obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który przeznacza teren pod usługi wraz z parkingiem wielopoziomowym oraz urządzeniami infrastruktury technicznej. W planie brak jest dopuszczenia dla małej architektury jaką są pomniki lub innych budowli.

- Czy to godne miejsce dla takiej postaci? Generał nie obrażał się, nawet jak został barmanem i los postawił go za barem w Edynburgu, a jaki będzie odbiór, gdy w Krośnie postawi się go przy parkingu? Będzie parkingowym? - zastanawiają się pomysłodawcy powstania pomnika.

Głos w sprawie zabrał także prof. dr hab. Mariusz Wołos, który z niepokojem przygląda się sporom o lokalizację pomnika generała Stanisława Maczka w Krośnie.

- Z jednej strony bardzo się cieszę, że takowy monument powstanie, z drugiej martwi mnie zupełnie niezrozumiałe, a całkowicie drugorzędne, wręcz niepotrzebne, spieranie się o miejsce, na którym powinien być erygowany pomnik. Generał Maczek zasługuje na plac jak najbardziej eksponowany, poza tym dający możliwość przeprowadzania uroczystości o charakterze patriotycznym, państwowym i historycznym. Niewątpliwie takim miejscem jest plac w pobliżu skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Kolejowej przy Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza. Bywa tam wielu krośnian i turystów - podkreślił w rozmowie prof. Mariusz Wołos, historyk, który od ponad trzydziestu lat zajmuje się dziejami Drugiej Rzeczypospolitej, profesor w Instytucie Historii PAN w Warszawie oraz kierownik Katedry Historii Najnowszej i Edukacji Historycznej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.

Przypomniał, że blisko rok temu miał zaszczyt i zarazem wielką przyjemność uczestniczyć w charakterze referenta w konferencji poświęconej generałowi Maczkowi związanej z nadaniem jego imienia III LO i Technikum nr 5 w Krośnie.

- Miałem wrażenie, że wreszcie związki generała z Krosnem zostały zauważone i docenione. Podobną radość sprawiła mi informacja o zamiarze odsłonięcia wspomnianego pomnika. Niewiele miast w Polsce może poszczycić się tak wybitną postacią trwale wpisaną w ich dzieje, nadto rozpoznawalną daleko poza naszymi granicami. Historia dowodzonej przez Maczka Kompanii Krośnieńskiej jest wciąż mało znana mieszkańcom miasta i okolic. Mam wrażenie, że Holendrzy bardziej doceniają generała Maczka niż rodacy. Dowodem tego jest otwarcie kilka lat temu Maczek Memorial Breda. Tymczasem w Polsce spieramy się o drobiazgi, sami sobie czyniąc tym krzywdę - podkreślił profesor Wołos.

Dodał jednocześnie, że generał Maczek i Kompania Krośnieńska zasługują na pamięć krośnian. Zasługuje też na godne miejsce upamiętnienia tamtych odległych już wydarzeń z jesieni 1918 roku. To ważne dla nas i kolejnych pokoleń.

- Wychowałem się w Krośnie i jego okolicach. Wciąż mam tam bliską rodzinę. Wracam do tej mojej ukochanej Małej Ojczyzny przy każdej nadarzającej się okazji. Czuję się po prostu krośnianinem i jako krośnianin zabieram głos w sprawie, która ciąży mi na sercu - dodał prof. dr hab. Mariusz Wołos

O tym, czy i gdzie powstanie pomnik mają zdecydować krośnieńscy radni.
Obecnie imię generała Stanisława Maczka nosi jedna z ulic w dzielnicy Polanka, a w ZSEiO w Turaszówce, noszącego imię generała Stanisława Maczka znajduje się tablica pamiątkowa. Są to jednak lokalizacje oddalone od centrum.

- Warto tę postać uhonorować w bliższe przestrzeni historycznej i turystycznej, bardziej dostępnej dla większości mieszkańców i turystów - zaznaczył Marek Kubit.

Konsultacje potrwają do przyszłej niedzieli, 24 marca. Link do konsultacji: https://miastokrosno.wdialogu.pl/konsultacje/ankieta/ankieta-w-sprawie-lokalizacji-pomnika-upamietniajacego-generala-stanislawa-maczka-i-zolnierzy-kompanii-krosnienskiej-z-1918-roku,WGY5